کلینیک فوق تخصصی شبکیه بینا
در کلینیک تخصصی شبکیه چشم بیمارستان فوق تخصصی بینا، کلیه موارد مربوط به شبکیه مانند معاینات تخصصی دورهای بیماران دیابتی، انواع عملهای شبکیه چشم، لیزر شبکیه، عمل اسکلرال باکلینگ، انواع تزریقهای داخل چشمی، درمان رتینوپاتی دیابتی، عمل شانت و ترابكولكتومی و... با بهترین روشها و تجهیزات روز دنیا در حال تشخیص و درمان میباشد. در این مقاله به بررسی بیماریهای شبکیه و روشهای درمانی آنها خواهیم پرداخت:
عناوین اصلی
آشنایی با شبکیه چشم
شبکیه چشم بین زجاجیه و مشیمیه قرار گرفته است. شبکیه مجموعهای از سلولهای حساس به نور و انواع نرونها بوده و محل قرارگیری سلولهای استوانهای و مخروطی چشم میباشد. این سلولها از طریق تبدیل شعاعهای نوری به سیگنالهای الکتریکی و انتقال آنها از طریق عصب بینایی به مغز، حس بینایی را به وجود میآورند. نرونهای میانی یا سلولهای عصبی شبکیه نیز وظیفه دریافت سیگنالهای بینایی، جمعآوری و ارسال اطلاعات را به عصب بینایی بر عهده دارند.
شبکیه چشم از میلیونها سلول استوانهای (photoreceptor) تشکیل شده که وظیفه دریافت نور را بر عهده دارند. نکته قابل توجه این است که سلولهای استوانهای وظیفه دید ما در نور کم را بر عهده دارند و سلولهای مخروطی دید رنگها را انجام میدهند.
محل تجمع سلولهای مخروطی چشم در مرکز شبکیه چشم، ماکولا نام دارد. از وظایف ماکولا میتوان به دید مرکزی، دید طیف رنگها و تشخیص دقیق جزئیات اشاره کرد. از لایههای دیگر که بین شبکیه و مشیمیه قرار دارد، لايه پيگمانته ( رنگدانهدار ) بوده و حاوی ملانوسيتهايی است كه مسئول رنگ آن هستند. اين رنگدانهها باعث میشوند نورهای وارد شده به داخل چشم جذب شده و چشم مانند اتاق تاريك عكاسی عمل كند.
بیماریهای شبکیه چشم
شبکیه چشم در واقع یک بافت عصبی حساس به نور بوده و به صورت یک لایه نازک در داخل بخش خلفی کره چشم قرار گرفته است. همانطور که اشاره شد، وظیفه تبدیل نور به سیگنالهای الکتریکی و ارسال آن به مغز بر عهده شبکیه چشم میباشد. شبکیه در داخل یک لایه عروقی به نام مشیمیه ( کوروئید ) قرار دارد که اکسیژن و مواد غذایی مورد نیاز خود را بیشتر از آن دریافت میکند. اگر ارتباط بین شبکیه چشم با مشیمیه به دلیل اختلال در تامین اکسیژن و مواد غذایی قطع شود، شبکیه چشم دچار اختلال شده و در نتیجه بینایی فرد را تحت تاثیر قرار میدهد. در صورت طولانی شدن این امر، بافتهای شبکیه چشم به تدریج میمیرند ( اصطلاحا دچار نکروز میشوند ) و این وضعیت غیرقابل برگشت است.
علائم بیماریهای شبکیه چشم
بیماریهای شبکیه چشم به دلایل مختلف ایجاد میشود و علائم آنها نیز متفاوت است. چاقی بیش از حد، ابتلا به بیماری دیابت، بیماریهای ژنتیکی شبکیه چشم، افزایش سن، مصرف سیگار، برخی از این دلایل هستند.
بیماریهای شبکیه چشم علائم مختلفی دارد که به برخی از آنها اشاره میکنیم:
• دید نامطلوب در شب
• مگس پران و جرقه
• تاری دید
• عدم مشاهده تصویر در نقاط مختلف میدان دید
• مشکل تشخیص رنگها
• کاهش دید مرکزی
• مشکل تنظیم بینایی در تغییر نور
• از بین رفتن ناگهانی بینایی
توجه داشته باشید، این موارد برخی از علائم بیماریهای شبکیه هستند و شما ممکن است تنها به تعدادی از این موارد مبتلا شوید و تمامی آنها برای شما رخ ندهد. در صورت مشاهده هر یک از این موارد و علائم دیگر، سریعا به چشم پزشک مراجعه و در صورت نیاز درمان را آغاز کنید.
در ادامه برخی از بیماریهای شبکیه چشم و روشهای درمانی آنها را معرفی میکنیم:
> رتینوپاتی دیابتی <
اگر بیماری دیابت باعث ایجاد تغییراتی در رگهای خونی چشم شود، بیماری رتینوپاتی برای فرد به وجود میآید که به طور مستقیم بر روی چشمها تاثیر میگذارد. این بیماری به رگهای خونی در شبکیه آسیب میزند. رتینوپاتی دیابتی در ابتدا علامتی نداشته و یا ممکن است با مشکلات چشمی خفیف بروز کند، اما در نهایت باعث کوری فرد میشود.
رتینوپاتی نوزادان تازه متولد شده
یکی از بیماریهای چشمی نوزادان تازه متولد شده بیماری رتینوپاتی است که به خاطر استفاده از دستگاهها و تجهیزات قدیمی نگهداری کودک بروز میکند. در این دستگاهها سطح اکسیژن بسیار بالاتر از حد استاندارد بوده و همین عامل باعث ایجاد این بیماری در نوزادان میشود. کم بودن وزن این نوزادان در هنگام تولد نیز خطر ابتلا به رتینوپاتی را افزایش میدهد. رتینوپاتی در نوزادان نارس براساس شدت بیماری به درجات مختلف تقسیم میشود. این بیماری در مراحل پیشرفته می تواند باعث ایجاد زخم و عوارضی نظیر جداشدگی شبکیه، خونریزی زجاجیه، انحراف و تنبلی چشم شود. بسیاری از نوزادان مبتلا به رتینوپاتی در آینده دچار نزدیک بینی خواهند شد.
> دژنراسیون ماکولا <
بیماری تباهی لکه زرد یا دژنراسیون ماکولا (Macular Degeneration or AMD) اصلیترین دلیل نابینایی و کوری در جهان میباشد. ماکولا قسمتی از شبکیه چشم است که حساس به نور است و مسئولیت دید مستقیم و واضح در کارهایی مانند خواندن و رانندگی را بر عهده دارد. این بیماری به دو نوع خشک و تر تقسیم میشود که نوع خشک آن شایعتر بوده و افراد زیادی به این بیماری مبتلا میشوند، اما در نوع تر کاهش دید شدیدتر و به مراتب از نوع اول جدیتر میباشد.
> مگس پران <
ذرات معلق و غبار مانند کوچکی که در هنگام خیره شدن به یک نقطه در دید خود مشاهده مینمایید، اصطلاحا مگسپران نامیده میشوند. این ذرات با پلک زدن از بین نمیروند و با حرکت دادن چشم حرکت میکنند. جهت حرکت مگس پران در خلاف جهت حرکت چشم میباشد و نمیتوان آن را با چشم تعقیب کرد.
در حقیقت مگس پران سایه کدورتهای موجود در مایع زجاجیه است که روی شبکیه میافتد و به صورت یک سایه تیره دیده میشود. این کدورتها ممکن است ناشی از چسبندگی و ضخیم شدن رشتههای زجاجیه، جمع شدن سلولهای التهابی در زجاجیه و یا در موارد حاد، خونریزی داخل چشم باشد. مگس پران عارضه بسیار شایع بوده و با بالا رفتن سن شیوع آن افزایش مییابد، به طوری که معمولا افراد بالای ۶۰ سال مگس پران را تجربه میکنند.
> جرقه <
در چشم پزشکی جرقه به معنای احساس وجود نور در میدان بینایی است در زمانیکه محرک نوری وجود ندارد. جرقه ممکن است به صورت خطوط درخشان صاعقه مانند یا به صورت اجسام ریز درخشنده به نظر برسد. جرقه ممکن است فقط در یک نقطه خاص میدان بینایی دیده شود و یا به صورت نقاط ریز متعدد در بخشی از میدان بینایی درآید. احساس دیدن جرقه معمولا تنها چند ثانیه طول کشیده، اما غالبا تکرار میشود. معمولا در محیطهای تاریک جرقهها بیشتر دیده میشوند و یا ممکن است حرکات ناگهانی سر یا چشمها باعث دیدن جرقه شود.
> کوررنگی <
سندرم کوررنگی ( Color Blindness ) یک بیماری ارثی میباشد که در آن فرد توانایی تشخیص یک یا برخی از رنگها را ندارد. این امر باعث میشود افراد مبتلا به سندرم کوررنگی برخی رنگها را به صورت طیفی از رنگهای خاکستری و سیاه مشاهده نمایند. یکی از مهمترین علائم این سندرم، عدم تشخیص رنگ قرمز و سبز یا رنگ آبی و زرد از یکدیگر میباشد. کوررنگی ممکن است به علت بیماریهای عصب بینایی یا شبکیه تنها در یک چشم ایجاد شود و به مرور زمان تشدید میگردد. این امر ممکن است تبدیل به کوررنگی کامل شود که در آن بیمار دیدی خاکستری دارد. بیماران مبتلا به این نوع معمولا در تشخیص رنگ آبی و زرد مشکل دارند.
> جداشدگی (پارگی) پرده شبکیه <
همانطور که قبلا اشاره کردیم، شبکیه یک بافت عصبی حساس به نور است که به صورت یک لایه نازک در داخل بخش خلفی کره چشم قرار گرفته و نور را به پیامهای عصبی تبدیل و سپس به مغز ارسال میکند. بنابراین شبکیه چشم نقش کلیدی در فرآیند بینایی دارد. تشخیص سریع جدا شدگی پرده شبکیه ( Retinal Detachment ) مهمترین عامل در درمان موفقیت آمیز آن است. به خاطر داشته باشید، جداشدگی پرده شبکیه در چشم پزشکی یک موقعیت اورژانسی محسوب میشود.
در صورت بروز جداشدگی و یا پارگی پرده شبکیه، باید سریعا به اورژانسهای چشم پزشکی مراجعه نمایید. اورژانس 24 ساعته بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی بینا روزهای تعطیل نیز در خدمت مراجعین و بیماران محترم میباشد.
> خونریزی داخل زجاجیه <
مایع زجاجیه مایعی ژلهای مانند، شفاف میباشد که بیشتر فضای خلفی کره چشم را اشغال میکند. این مایع از آب، کلاژن و هیالورونیک اسید تشکیل شده است. خونریزی داخل زجاجیه تنها به علت خونریزی مستقیم اتفاق نمیفتد، بلکه ممکن است در نتیجه خونریزی عروق شبکیه به نام کوروئید ( Choroid ) باشد. خونریزی داخل عنبیه نیز میتواند منجر به خونریزی داخل زجاجیه شود. به طور معمول این امر در افراد بالای 50 سال دیده میشود، اما ممکن است در هر سنی اتفاق بیافتد.
> رتینیت پیگمانتر <
بیماری رتینیت پیگمانتر ( Retinitis Pigmentosa ) به علت جهش و از کار افتادگی تدریجی سلولهای استوانهای ایجاد میشود. این امر باعث میشود دید محیطی ( جانبی ) از بین رود، تا جائیکه فرد یک دید تونلی در مرکز خواهد داشت. رتینیت پیگمانتر یا RP ممکن است منجر به از دست رفتن شدید بینایی گردد. پیشرفت این بیماری به مرور زمان بستگی دارد، اما سیر پیشرفت آن در افراد متفاوت است. گفته میشود بیماری رتینیت پیگمانتر، شایعترین علت شب کوری در افراد است. رتینیت پیگمانتر یک بیماری ارثی است که به صورتهای مختلف به ارث میرسد. نوع دیگری از این بیماری بدون داشتن سابقه فامیلی نیز مشاهده میشود. علائم این بیماری گاهی خود را از سنین کودکی نشان میدهد ولی معمولا تا شروع دوران بزرگسالی این بیماری علائم چندانی ندارد.
علائم رتینیت پیگمانتر
شب کوری یا کاهش دید در شب و یا نور کم ( Nyctalopia )
کاهش دید محیطی که باعث دید تونلی ( Tunnel Vision ) میشود.
در موارد پیشرفته و انواع دیگر این بیماری، کاهش دید مرکزی نیز دیده میشود.
درمان بیماریهای شبکیه چشم
• درمان رتینوپاتی دیابتی
معمولا در مراحل اولیه بیماری رتینوپاتی دیابتی درمان خاصی نیاز نیست و تنها بیماران مبتلا به تورم ماکولا مورد درمان قرار میگیرند. برای جلوگیری از پیشرفت آن بیماران دیابتی باید قند، فشار خون و چربی خود را کنترل کنند. معمولا رتینوپاتی پیشرفته با لیزر قابل درمان است و باعث از بین رفتن عروق خونی غیرطبیعی میشود. این روش درمانی با توجه به تعداد این عروق خونی و بیش از یک جلسه درمان نیاز دارد و ممکن است دید رنگی و دید شب بیمار را کمی مختل کند. اگر خونریزی شدید باشد، ممکن است بیمار به جراحی ویترکتومی نیاز داشته باشد که در این روش خون جمع شده از مرکز چشم خارج میشود.
بیشتر بدانید: آشنایی با پزشکان بینا
• درمان رتینوپاتی در نوزادان نارس
درمان این بیماری روشهای مختلفی دارد و به حفظ دید بیمار کمک میکند. در نوزادانی که شدت بیماری آنها ممکن است زیاد نباشد، احتمال بهبود بدون درمان نیز زیاد است. در صورتی که بیماری نوزاد شدید باشد، با توجه به تشخیص چشم پزشک درمان آغاز میشود. ممکن است در این بیماری از روش کرایوتراپی برای جلوگیری از انتشار عروق غیرطبیعی خون استفاده گردد. استفاده از لیزر هم یکی دیگر از روشهای درمان است.
• درمان بیماری دژنراسیون ماکولا
متاسفانه درمانی برای دژنراسیون ماکولا وجود ندارد، اما به منظور جلوگیری از پیشرفت آن میتوان درمانهایی مانند مصرف مواد معدنی و ویتامینها را پیشنهاد داد که بسیار مفید هستند. همچنین، داروهای مختلفی نیز در کاهش علائم و درمان این بیماری موجو هستند که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم:
یکی از داروهایی که برای درمان این بیماری تجویز میشود، داروی ورتپورفین ( Verteporfin ) است. دارو پس از تزریق و با استفاده از یک لیزر غیرحرارتی فعال میشود که بر اثر واکنش شیمیایی ایجاد شده عروق خونی غیرطبیعی از بین میروند. معمولا بیمارانی که با استفاده از این روش درمان میشوند، دید بهتری نسبت به بقیه بیماران مبتلا دارند.
از دیگر روشهای درمانی، فوتوکوآگولاسیون ( Photocoagulation ) با لیزر است. در این روش عروق خونی تخریب و عایق بندی میشوند و بدین ترتیب از نشت خون و مایعات جلوگیری میشود. استفاده از این روش به بهبود بیماران مبتلا به رتینوپاتی کمک میکند.
تزریق آواستین و تجویز داروهای آنتی وی ای جی اف ( Anti-VEGF ) نیز یکی دیگر از درمانهای رایج این بیماری میباشد.
• آیا مگس پران و جرقه قابل درمان هستند؟
معمولا مگس پران در اکثر موارد پس از چند هفته تا چند ماه به تدریج کوچک میشود. اما در زمانیکه مگس پران با سوراخ شدن یا پارگی پرده شبکیه همراه باشد، ممکن است نیاز به اقدامات درمانی مثل لیزر و یا انجام عمل برای جلوگیری از پارگی پرده شبکیه وجود داشته باشد. جرقه نیز در صورتی که علت خطرناکی نداشته باشد پس از چند روز تا چند هفته برطرف میشود و نیاز به درمان ندارد و در واقع، مواردی مانند خونریزیهای داخل چشم که ناشی از دیابت و یا التهابهای دیگر هستند، قابل درمان است. برخی از روشهای درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشند:
تخلیه یا زجاجیه برداری
در این روش، چشم پزشک ابتدا زجاجیه را از چشم خارج میکند و آن را با محلولی دیگر جایگزین میکند تا ساختار کروی چشم حفظ شود. البته این روش ممکن است باعث برطرف شدن تمام مگس پرانهای چشم نشود.
درمان مگس پران با لیزر
چشم پزشک با استفاده از لیزر، لکههای شناور زجاجیه را به تکههای ریزتری میشکند تا کمتر مورد توجه قرار گیرند. درمان با لیزر در برخی افراد موجب بهبود دید میشود.
• درمان کوررنگی
در حال حاضر درمان قطعی برای سندرم کوررنگی ارثی وجود ندارد. فیلترهای رنگی یا لنزهای تماسی میتوانند در بعضی شرایط برای افزایش روشنایی بین برخی رنگها استفاده شوند و گاهی اوقات در محل کار استفاده میشوند.
• درمان پارگی شبکیه چشم به چه صورت است؟
برای درمان جداشدگی شبکیه چشم از روشهای مختلفی مانند لیزر درمانی، روش انجماد، اسکلرال باکلینگ، ویترکتومی و... استفاده میشود. درمان این عارضه به نوع جدا شدن شبکیه بستگی دارد و تصمیم گیری برای انتخاب نوع درمان بر عهده متخصص چشم میباشد. همچنین، شرایط و وضعیت بیمار در انتخاب نوع عمل و نوع بیهوشی در نظر گرفته میشود.
اگر پارگی شبکیه باعث جدا شدگی شبکیه چشم نشود، به صورت سرپایی و با استفاده از لیزر یا کرایوپکسی درمان میشود. جراحیهای شبکیه بر اساس نوع و میزان جداشدگی و پارگی شبکیه چشم متفاوت هستند:
عمل اسکلرال باکلینگ
قرار دادن یک باند انعطاف پذیر به دور صلبیه باعث میشود تا صلبیه و شبکیه چشم به یکدیگر نزدیک گردند. گاهی اوقات متخصص چشم زمان عمل مایع داخل شبکیه را تخلیه میکند تا پرده شبکیه بتواند به محل اولیه خود باز گردد.
لازم به ذکر است، کلیه عملهای درمان جداشدگی شبکیه در بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی بینا با به روزترین دستگاهها و تجهیزات انجام میگیرد.
عمل ویترکتومی
در عمل ویترکتومی پرده شبکیه با استفاده از ژل زجاجیه تحت کشش قرار گرفته است. این ژل تخلیه و حباب گاز با تزریق جایگزین آن میگردد. پس از مدتی چشم به درون فضا مایع ترشح کرده و این مایع به جای گاز قرار میگیرد. گاهی اوقات، همراه با عمل ویترکتومی، عمل اسکلرال باکلینگ نیز انجام میگیرد.
• آشنایی با درمان سریع خونریزی چشم
درمان خونریزی چشم باید همراه با رعایت اقدامات و مراقبتهای اصولی باشد تا خونریزی کاهش یابد. برخی از این اقدامات عدم مصرف سیگار و دخانیات، کنترل فشار خون در محدوده طبیعی، مصرف آب و مایعات کافی، تغذیه سالم و ... میباشد.
به خاطر داشته باشید، در صورت خونریزی چشمها، باید سریعا به متخصص چشم مراجعه و درمان را آغاز نمایید. پزشک پس از بررسی شرایط چشمها و با انجام معاینات و آزمایشهای تخصصی، درمان را آغاز مینماید.
• رتینیت پیگمانتر چه درمانهایی دارد؟
در حال حاضر درمان موثری برای رتینیت پیگمانتر وجود ندارد، گرچه برخی از درمانها مانند استفاده از شبکیه مصنوعی یا ژن درمانی نتایج مثبتی داشتهاند.
کلام آخر
آشنایی با انواع بیماریهای شبکیه چشم به شما کمک میکند تا در صورت بروز هر یک از آنها بتوانید سریعا به مراکز درمانی مراجعه نمایید. بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی بینا مشهد به همراه پزشکان مجرب به صورت 24 ساعته در حال خدمت رسانی به مراجعین محترم میباشد.
آشنایی با انواع تصویربرداریهای شبکیه چشم در بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی بینا