فارسی
العربية
اولین خورشید گرفتگی قرن جدید
مشهد - ایرنا - مسوول رصدخانه دانشگاه فردوسی مشهد روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: این خورشیدگرفتگی فردا ساعت ۱۳ و ۵۱ دقیقه آغاز می شود که ساعت ۱۵ و پنج دقیقه به حداکثر گرفتگی به میزان ۶۰ درصد می رسد و ساعت ۱۶ و ۱۳ دقیقه پایان می یابد. به گفته وی، این خورشید گرفتگی با چشم معمولی اما با فیلترهای استاندارد و یا عینک های خورشید گرفتگی قابل رویت است. مسئول رصدخانه دانشگاه فردوسی مشهد توصیه کرد کسانی که این امکانات را ندارند می توانند این رخداد علمی و رصد آن را به صورت مجازی و از سایت های معتبر مشاهده کنند.
مطیعی افزود: اگر شرایط جوی مساعد باشد ، برنامه رصد با تلسکوب و به کمک وسایل استاندارد از جمله فیلترهای رصدخانه، اطلاع رسانی خواهد شد.
سردبیر پیشین مجله منجم آماتور نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: این خورشیدگرفتگی جزئی است و در تمام ایران رخ می‌دهد اما با چشم غیرمسلح قابل رویت نیست و فرصتی برای رصد خورشیدگرفتگی که تا پنج سال آینده در ایران وجود نخواهد داشت. کاظم کوکرم افزود:کسوف فردا از مناطق غربی ایران آغاز می‌شود و مثلا از ساعت ۱۳:۲۷ در ارومیه و ۱۳:۳۰ در ایلام قابل مشاهده است و به تدریج شهرهای دیگر رو به مرکز و شمال شرق کشور شاهد آغاز این خورشیدگرفتگی جزئی خواهند بود.
وی ادامه داد:درصد این خورشیدگرفتگی در مناطق مختلف متغیر است و از حدود ۴۳ درصد در بندرعباس تا حدود ۶۰ درصد در بجنورد و مشهد (بیشترین درصد گرفتگی در بین مراکز استان) سطح خورشید با قرص ماه پوشانده می‌شود.
خورشیدگرفتگی یا کسوف، هنگامی رخ می‌دهد که سایه ماه بر بخشی از زمین بیفتد و در نتیجه در قسمت‌هایی از کره زمین، قرص ماه قسمتی از قرص خورشید یا تمام آن را از دید ناظر زمینی بپوشاند. ماه در کسوف از بین خورشید و زمین عبور می‌کند و این حرکت مانع رسیدن نور خورشید به زمین می‌شود و هنگامی که ماه از مقابل خورشید می‌گذرد سایه ماه روی زمین می‌افتد و آسمان تاریک می‌شود. خورشیدگرفتگی به سه شکل کلی، جزئی و حلقوی رخ می‌دهد که در هر یک از این اشکال بخش‌هایی از خورشید به اصطلاح می‌گیرد.
نگاه کردن به خورشید گرفتگی بدون محافظ چه عواقبی دارد؟
خورشید گرفتگی یا کسوف جزو پدیده‌هایی است که از دید بشر بسیار جالب می باشد ولی نگاه کردن به خورشیدگرفتگی بدون فیلترهای محافظتی چشم میتواند برای دید بسیار خطرناک باشد و حتی باعث کاهش دید دائمی به علت آسیب به مرکز بینایی در شبکیه گردد که متاسفانه در موارد شدید، این آسیب، قابل درمان نیست. بر اساس گفته‌های چشم پزشکان، نگاه به خورشید با چشم غیرمسلح حتی نگاه کردن از طریق عینک آفتابی عادی، گوشی هوشمند، دوربین ۲ چشمی یا تلسکوپ نیز بی‌خطر نیست. در حالت ایده‌آل باید از هر گونه نگاه مستقیم به خورشید گرفتگی اجتناب شود و لازم است علاقه‌مندان به کسوف از عینک‌های مخصوص که به همین منظور طراحی شده اند، استفاده کنند.
برخی از علائم نگاه با چشم غیرمسلح به خورشید گرفتگی تاری دید، لکه‌ها و یا نقاطی در دید، حساسیت به نور و در برخی موارد سردرد می باشد. همچنین اگر افراد از زمان تماشای خورشید گرفتگی دچار تاری دید مداوم، حساسیت به نور، درد و یا سردرد شدند باید نگران شده و مسئله را پیگیری کنند. در صورت تاری دید فرد ممکن است دچار صدمه شبکیه باشد و در صورت حساسیت به نور یا سردرد احتمال آسیب دیدگی قرنیه وجود دارد. در هر صورت، در اسرع وقت باید به چشم پزشک مراجعه کرد چرا که شبکیه می تواند به طور شیمیایی در نقاطی که اکثر اشعه های خورشیدی متمرکز شده است، سوزانده شود.
نگاه به خورشید گرفتگی با چشم غیر مسلح، هرگز بی‌خطر نیست، حتی نگاه کردن از طریق عینک آفتابی عادی، گوشی هوشمند، دوربین دوچشمی یا تلسکوپ نیز ممکن است خطرناک باشد. تنها راه برای تماشای مطمئن گرفتگی خورشید از طریق عینک های مخصوص خورشیدی است که بدین منظور طراحی شده اند و فیلترهایی برای جلوگیری از اشعه‌های مضر خورشید دارند.
نگاه کردن به خورشید در زمان کسوف چندان تفاوتی با نگاه کردن به خورشید در زمان‌های معمولی ندارد. تفاوت اینجاست که بیشتر ما به طور طبیعی از نگاه کردن طولانی مدت به خورشید خودداری می‌کنیم . افراد معمولا به خورشید یک نگاه سریع می‌اندازند و خیلی زود روی خود را برمی‌گردانند. مغز ما طوری برنامه‌ریزی شده که از نگاه کردن به چیزهای خیلی خیلی روشن همچون خورشید خودداری می‌کند. با این حال در مورد رویداد نادری همچون خورشیدگرفتگی کامل، این احتمال وجود دارد که این واکنش طبیعی را به طور خودآگاهانه کنار بگذاریم و به آن اعتنایی نکنیم. در طول این رویدادهای نادر، مردم می دانند در حال نگاه کردن به پدیده خاصی هستند و همین امر آن‌ها را ترغیب می‌کند به خورشید خیره شوند.
وقتی فردی به خورشید خیره می‌شود تشعشعات نوری آن به بخشی از چشم که لکه زرد نامیده می شود، برخورد می‌کند. لکه زرد در قسمت پشتی چشم قرار دارد. سلول‌های حساس به نورهمچون سلول‌های مخروطی که باعث می‌شوند در طول روز از بینایی دقیق و رنگی برخوردار باشیم، از طریق گیرنده‌های نوری، نور را جذب می‌کنند و آن را به سیگنالی تبدیل می‌کنند که به صورت ایمپالس الکتریکی به مغز فرستاده و توسط مغز شناسایی می‌شود. در طول کسوف، نور بسیار زیادی به این سلول‌ها برخورد می‌کند و بخش‌هایی از سلول‌های حساس به نور را که مسئول تبدیل این نورها به سیگنال عصبی هستند، تخریب می‌کند.
اگر فعالیت متابولیک سلول‌های مخروطی دچار اختلال جدی شود، سلول‌ها کارکرد خود را از دست می‌دهند. آسیب شدید به این سلول‌ها باعث مرگ آن‌ها می‌شود. افرادی که در طولانی مدت از طریق تلسکوپ یا دیگر وسایل نوری به خورشید نگاه می‌کنند، دچار آسیب حرارتی نیز می‌شوند که طی آن سلول‌های چشم بیش از اندازه حرارت می‌بینند و می‌میرند.
آسیب‌های حرارتی که به دلیل مشاهده خورشید با تلسکوپ یا دیگر وسایل نوری روی می‌دهد میتواند دمای شبکیه را ۱۰ تا ۲۵ درجه سیلیسیوس افزایش دهد. نگاه کردن به خورشید در طول کسوف، بدون محافظ چشم و تلسکوپ و با چشم غیرمسلح منجر به افزایش دمای کمتری در شبکیه می‌شود. افرادی که به این ترتیب دچار آسیب‌های دائمی به چشم می‌شوند جزئیات را با دشواری بیشتری می‌بینند و ممکن است تا روز بعد متوجه این آسیب‌ها نشوند. وقتی این آسیب رخ می‌دهد هیچ گیرنده دردی فعال نمی‌شود و تا چند ساعت بعد از آن، بینایی فرد معمولی است تا وقتی سلول‌ها به آرامی شروع به مردن کنند. در برخی افراد آسیب‌ها موقتی است و برخی دیگر تا پایان عمر دچار این آسیب‌ها هستند.
بهترین راه حفاظت از چشم ها
عینک های آفتابی کسوف، فیلترهای ارزان قیمت با فریم های مقوایی هستند که برای حفاظت شبکیه چشم در برابر تماشای کسوف طراحی شده اند. خیره شدن به کسوف (یا به نور خورشید در هر زمانی) می تواند منجر به سوختن لکه زرد شبکیه شود که به آن رتینوپاتی سولار (خورشیدی) یا ماکولوپاتی خورشیدی می گوئیم و می تواند باعث از بین رفتن دائمی دید شود. بنابراین حفاظت کامل چشم ها به هنگام کسوف ارزش ویژه ای دارد. در زمان تماشای کسوف، "عینک های کسوف مجاز" حفاظت کافی در برابر قسمت مضر اشعه نور خورشید یعنی اشعه ماوراء بنفش ایجاد می کنند.
سایر روش های مشاهده ایمن کسوف
• اگر امکان تهیه عینک های کسوف با اساندارد بین المللی را قبل از کسوف ندارید، می توانید از تکنیکی موسوم به "تابش سوراخ سنجاقی" (pinhole projection) بهره بگیرید. گرچه این روشِ تماشایِ غیرمستقیم خورشید، هیجان تماشای مستقیم کسوف از ورای عینک کسوف را ندارد؛ اما این روش می تواند از چشمتان در برابر اثرات مضر نور خورشید محافظت کند. برای ایجاد این تکنیک انگشتان دو دستتان را کاملا باز و صاف کرده و روی هم به شکل مشبک قرار دهید. در حالیکه پشت به خورشید ایستاده اید، به سایه دستتان روی زمین نگاه کنید. فاصله بین انگشتانتان در حالت مشبک ایجاد تصاویر کوچکی بر روی زمین کرده که در کسوف جزئی خورشید را به صورت هلالی بازتاب می کند.
• روش دیگر این است که در زمان کسوف ناقص سایه درخت برگدار را روی زمین ببینیم. در این حالت شما می توانید هلال خورشید را که به صورت نقطه چین از لابلای برگها تابیده شده است را روی زمین ببینید.
• روش دیگر استفاده از سوراخ بسیار کوچک pinhole method این است که با نوک خودکار سوراخ ریزی را بر رروی تکه ای کاغذ یا مقوا ایجاد کنید. در حالیکه خورشید پشت سرتان قرار دارد، کاغذ یا مقوار را طوری نگه دارید که نور خورشید از آن عبور کرده و روی زمین یا دیوار روبروی شما بیفتد.
به خاطر داشته باشید که هرگز با چشم غیر مسلح یا با وسایل دست ساز غیراساندارد مستقیما به کسوف نگاه نکنید. همچنین از دوربین عکاسی، دوربین دید دور یا تلسکوپ برای تماشای کسوف استفاده نکنید؛ مگر اینکه این وسایل به فیلترهای خاصی که برای ثبت کسوف طراحی شده اند، مجهز شده باشند.
حتی زمانیکه ازعینک کسوف یا سایر وسایل دستی تماشای کسوف استفاده می کنید، از دوربین عکاسی، دوربین دید دور یا تلسکوپ برای تماشای کسوف استفاده نکنید؛ زیرا نور متمرکز خورشد ممکن است به فیلترها آسیب رسانده و پس از عبور از آن وارد چشم شده و باعث آسیب جدی چشم ها و حتی کوری شود. در زمان خورشید گرفتگی عینک های آفتابی نمی توانند از چشمتان محافظت کافی داشته باشند.
عینک های آفتابی کافی نیستند
عینک های آفتابی معمولی، عینک های پلاریزه و عینک های فوتوکرومیک قادر به محافظت کافی برای تماشای خورشید در زمان کسوف نیستند. گرچه این شیشه ها قادر به حفاظت صد در صدی اشعه ماوراء بنفش در طی شرایط معمول هستند، فیلترهای مخصوص شیشه های عینک کسوف هزاران برابر تیره تر از عینک های آفتابی معمول هستند. این فیلترهای خورشیدی خیلی بهتر قادر به حفاظت چشم ها از نور شدید قابل رویت خورشید هستند که اگر مستقیم به خورشید نگاه کنیم این نور می تواند آسیب شدید به شبکیه چشم رسانده و یا حتی باعث کوری شود.