فارسی
العربية
بیماری دیابت چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن است و بدن افراد مبتلا به آن توانایی جذب و ذخیره گلوکز را ندارند. گلوکز ماده‌ای است که از مصرف غذاها دریافت می‌کنیم و سلول‌های بدن با استفاده از آن انرژی کافی برای زنده ماندن و فعالیت را پیدا می‌کنند. این ماده نوعی قند به شمار می‌رود.
اگر گلوکز دریافتی بیش از حد باشد، داخل خون تجمع کرده و سبب افزایش قند خون می‌شود. بیماری دیابت علاوه بر عوامل ارثی، به علت کم تحرکی یا بی تحرکی، افزایش سن، چاقی، بالا بودن فشار خون، تری گلیسیرید و کلسترول و عوامل دیگر ایجاد می شود.
افزایش گلوکز موجود در خون سبب تغییر در رگ‌ها و عروق خونی می‌شود که این تغییرات می‌تواند در سیستم بینایی فرد خود را نشان دهد.
انواع دیابت
دیابت به 3 دسته تقسیم می‌شود: دیابت نوع اول، نوع دوم و دیابت دوران بارداری.
دیابت نوع اول
معمولا دیابت نوع اول در دوران کودکی یا جوانی بروز کرده و ممکن است وزن بیمار کاهش یابد. بهتر است معاینات چشم پزشکی طی پنج سال اول ابتلا به بیماری دیابت صورت گیرد تا از ابتلا به انواع بیماری‌های شبکیه مانند رتینوپاتی جلوگیری شود.
دیابت نوع دوم
معمولا دیابت نوع دوم از سن ۳۰ سالگی به بعد رخ داده و علائم مشخصی مانند نوع اول ندارد و تنها از طریق آزمایش شناسایی می‌شود. پس از انجام آزمایش و معاینات دیگر، پزشک می‌تواند تشخیص دهد که فرد از چه زمانی به دیابت مبتلا بوده است.
دیابت دوران بارداری
در دوران بارداری، ممکن است سطح قند خون برخی از زنان افزایش یابد. این وضعیت که تحت عنوان دیابت بارداری (GDM) شناخته می‌شود معمولا بین هفته‌های 24 تا 28 بارداری ایجاد می‌شود. ابتلا به دیابت حاملگی به این معنا نیست که قبل از بارداری نیز به دیابت مبتلا بوده‌اید یا بعد از آن دچار دیابت خواهید شد. اما قند بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع دوم را در آینده افزایش می‌دهد. اگر این بیماری به خوبی مدیریت نشود، می‌تواند احتمال ابتلای کودک به قند خون بالا و همچنین احتمال بروز عوارض جدی برای مادر و جنین در دوران بارداری و زایمان را افزایش دهد.
شایان توجه است که برای ظهور علائم بیماری دیابت، تقریبا ده سال وقت نیاز است. لذا یافتن عوارض بیماری دیابت بر روی شبکیه در شخصی که به تازگی دچار دیابت شده، بسیار دشوار است. هرچه مدت زمان ابتلا به دیابت در این افراد بیشتر باشد، احتمال بروز عوارض چشمی افزایش می‌یابد. لازم به ذکر است که دیابت می‌تواند سایر قسمت‌های چشم را نیز تحت تاثیر قرار دهد و عوارض آن می‌تواند بر روی قرنیه، کاهش ترشح اشک، ایجاد آب مروارید و آب سیاه همراه باشد. اما یکی از مهم‌ترین دلایل نابینایی در بیماران دیابتی و شایع‌ترین دلیل نابینایی در اشخاص زیر ۶۰ سال، تورم لکه زرد در اثر دیابت می‌باشد.
پایین یا بالا رفتن ناگهانی قند خون منجر به وخیم‌تر شدن عوارض یا خونریزی شبکیه نمی‌شود، اما می‌تواند موجب تاری ناگهانی دید شود. به عبارت دیگر افزایش قند خون، باعث ایجاد نوعی نزدیک بینی موقت و کاذب شده و ممکن است با کنترل قند خون رفع خواهد شود.
مهم‌ترین مسئله‌ای که همه بیماران مبتلا به دیابت لازم است بدان توجه نمایند این است که اگر قدرت دید به علت این عارضه از دست رفته باشد، معمولا قابل برگشت نبوده و فقط می‌توان با درمان‌های صحیح مانع از پیشرفت بیماری شد. میزان بینایی افراد، به هیچ عنوان معیاری برای ضعف یا شدت بیماری دیابت نمی‌باشد. امکان دارد بینایی فرد مبتلا به دیابت تنها با افزایش قند خون تار شود و با کنترل میزان قند خون، بهبود یابد و یا بالعکس امکان دارد دید کامل باشد اما نیاز به درمان‌های اورژانسی شود. بنابراین مهم‌ترین اقدام در مورد افراد مبتلا به بیماری دیابت، پیگیری دقیق، غربال‌گری و معاینه مرتب آنان طبق دستور چشم پزشک می‌باشد تا از ایجاد عوارض جبران ناپذیر و ناگوار پیشگیری و جلوگیری شود و درمان مناسب به موقع صورت گیرد.
چرا دیابت باعث آسیب به شبکیه چشم می‌شود؟
شبکیه یک لایه نازک است که در پشت چشم قرارداد و وظیفه آن واکنش به نورهایی است که وارد چشم می‌شود. شبکیه و عروق آن که بسیار کوچک بوده و در اثر ابتلا به بیماری دیابت به آهستگی آسیب می‌بیند. اگر قند و فشار خون طی مدتی طولانی، بالا باشد زمینه آسیب به این عروق کوچک شبکیه چشم فراهم می‌شود.
شروع آسیب عروق، با تورم و سست شدن رگ‌ها همراه است. اگر این عروق کوچک مسدود شوند، خون‌رسانی به شبکیه را دچار اختلال می‌کنند. اوایل ورود به دیابت، ممکن است بینایی فرد بدون مشکل باشد؛ به همین علت به بیماران دیابتی توصیه می‌شود حداقل یک بار در سال برای انجام معاینات تخصصی به چشم پزشک مراجعه کنند.
بیماری‌های شبکیه در افراد مبتلا به دیابت زمانی وخیم‌تر می‌شود عروق چشمی به آسانی شکسته شده و خون از آن‌ها به زجاجیه نشت کند. این امر در درون زجاجیه مانع رسیدن نور به شبکیه می‌شود.
در این حالت، بیمار نقطه‌های شناور یا به طور کامل تاریکی می‌بیند. ممکن است این خون خود به خود جذب شود، اما در صورتی که این خون جذب نشد پزشک ناچار است با انجام عمل این خون را از چشم‌ها خارج کند.
شبکیه آسیب دیده در اثر دیابت چه علائمی دارد؟
گاهی اوقات این آسیب‌ها علامت خاصی ندارند و تنها با معاینات تخصصی مشخص می‌شوند. البته در مواردی نیز ممکن است این آسیب‌ها با علائم خاصی مشخص شوند. برخی از این موارد را در ادامه ذکر کردیم:
- دوبینی یا دید تار
- نقاط تاریک یا هاله‌های نور
- نقاط شناور در جلوی چشم یا تاریکی
- سختی دید اجسام خارج از قرنیه
چه عواملی در ایجاد بیماری‌های چشمی ناشی از دیابت موثرند؟
- سابقه ارثی بیماری دیابت
- ارثی بودن مشکلات و بیماری‌های چشمی
- افزایش سن و تشخیص بیماری
- نوع دیابت و مدت زمان بیماری
- نحوه کنترل بیماری
- مسائل همراه بیماری دیابت از جمله فشارخون، چربی خون، مصرف یا عدم مصرف دخانیات
دیابت و بیماری‌های چشم
برخی از بیماری‌های چشمی مرتبط با دیابت را در ادامه شرح می‌دهیم:
رتینوپاتی دیابتیک چیست؟
این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که سطح بالای قند خون فرد باعث می‌شود تا رگ‌های خونی موجود در شبکیه‌ی چشم ورم کرده و دچار پارگی شوند و یا ممکن است این رگ‌ها مسدود شوند که در این حالت از عبور جریان خون جلوگیری می‌شود. در برخی موارد رگ‌های جدید خونی در شبکیه رشد می‌کنند. همه‌ی این موارد می‌توانند به اختلال در بینایی منجر شوند.
انواع رتینوپاتی دیابتی
بیماری رتینوپاتی دیابتی در دو نوع بروز می‌کند:
نوع NPRD بیماری رتینوپاتی
این نوع در افراد مبتلا به دیابت بسیار شایع بوده و از مراحل نخست بروز رتینوپاتی می‌باشد. در این مورد، رگ‌های خونی شبکیه متورم شده و نشت می‌کنند که موجب ورم شبکیه چشم می‌شوند. در برخی موارد نیز رگ‌های خونی شبکیه مسدود می‌شوند، در نتیجه خون کافی به شبکیه نمی‌رسد.
نوع PDR رتینوپاتی دیابتیک
این نوع پیشرفته رتینوپاتی است که در طی آن رگ‌های خونی جدیدی در شبکیه رشد می‌کنند. این رگ‌های جدید که شکننده هستند، می‌توانند باعث جریان نشت خون به زجاجیه چشم شوند که در حالت خفیف، لکه‌های تیره و در حالت شدیدتر، مسدود شدن کامل بینایی و در نتیجه نابینایی بروز می‌کند.
رتینوپاتی دیابتی چه علائمی دارد؟
همانطور که قبلا اشاره شد، گاهی ممکن است که فرد از ابتلا به بیماری دیابت اطلاعی نداشته باشد، زیرا در مراحل اولیه معمولا علائم قابل درکی ایجاد نمی‌کند. در صورت پیشرفت بیماری، فرد ممکن است با علائم زیر روبرو شود:
مشاهده ذرات شناور در هوا
تاری دید
تغییر وضعیت موقتی دید از حالت دید تار به دید واضح و برعکس
مشاهده نقاط تیره یا بدون تصویر در میدان دید
کاهش دید در تاریکی
محو شدن رنگ‌ها
از دست دادن بینایی
معمولا علائم رتینوپاتی دیابتیک در هر دو چشم بروز می‌کنند و افرادی که سابقه بیشتری در دیابت دارند احتمال بیشتری برای بروز این بیماری خواهند داشت.
ادم ماکولار دیابتیک چیست؟
ادم ماکولار زمانی ایجاد می‌شود که مایعات در بخش ماکولار شبکیه جمع می‌شوند. این تجمع باعث ورم شبکیه شده و در نتیجه بروز ادم ماکولار، بینایی فرد را دچار اختلال می‌کند و اجسام به صورت تار دیده شده و رنگ‌ها محو می‌گردند. در صورتی که این بیماری به موقع تشخیص و درمان نشود می‌تواند به از دست‌رفتن دائمی بینایی منجر شود.
علائم ادم ماکولار دیابتیک
برخی از علائم ادم ماکولار دیابتیک شامل موارد زیر است:
- دید مواج و تار در مرکز یا نزدیک مرکز میدان دید یکی از علائم از اولین نشانه‌های بروز این بیماری است.
- رنگ‌ها بصورت غیرطبیعی مشاهده شده و یا محو می‌شوند.
- خواندن مطالب سخت می‌شود
در صورتی که هرکدام از این علائم در فرد باشد لازم است تا فرد در سریع‌ترین زمان ممکن به چشم پزشک مراجعه کند، زیرا ادم ماکولار می‌تواند به کاهش شدید بینایی و در نهایت به نابینایی کامل منجر شود.
بیماری آب مروارید ( کاتاراکت ) دیابتیک چیست؟
بیماری آب مروارید ( کاتاراکت ) زمانی رخ می‌دهد که پروتئین‌های عدسی چشم تخریب می‌شوند و عدسی غیر شفاف شده و بینایی با اختلال مواجه می‌شود. بالا بودن قند خون موجب این آسیب‌ها شده و باعث ابتلا به آب مروارید دیابتیک می‌شود. برای رفع این مشکل ممکن است لازم باشد تا عدسی‌های تار شده با انجام عمل خارج شوند. در صورتی که فرد قند خون خود را کنترل کند می‌تواند تا حد زیادی از تاری دید دائمی خود جلوگیری کند.
علائم بیماری آب مروارید ( کاتاراکت )
برخی از علائم آب مروارید چشم شامل موارد زیر است:
- تاری دید
- دوبینی ( مشاهده همزمان دو تصویر از یک جسم )
- حساسیت شدید و بیش از اندازه به نور
- مشکل بینایی در تاریکی
- احساس نیاز به نور بیشتر در هنگام مطالعه
- مشاهده رنگ‌های روشن به صورت تار یا به رنگ زرد
بیماری آب سیاه ( گلوکوم ) دیابتیک چیست؟
چشم‌ها به صورت پایدار محیط آبی اطراف خود را بررسی کرده و باید به همان اندازه که مایع به درون چشم وارد می‌شود، به همان اندازه نیز از درون آن خارج شود تا فشار مایع داخل چشم ثابت باشد. گاهی تخلیه مایع درون چشم با همان سرعتی که مایع به درون چشم جریان می‌یابد صورت نمی‌گیرد. بیماری آب سیاه ( گلوکوم ) به علت افزایش فشار مایعات داخل چشم ایجاد شده و باعث آسیب به عصب بینایی در اثر اختلال در تخلیه مایع درون چشم می‌شود. آسیب عصب بینایی می‌تواند باعث از دست رفتن دائمی بینایی شود. ابتلا به دیابت احتمال بروز بیماری آب سیاه ( گلوکوم ) را دو برابر می‌کند.
علائم بیماری آب سیاه ( گلوکوم )
شایع‌ترین علائم بیماری آب سیاه موارد زیر می‌باشند:
- کاهش بینایی و یا تاری دید ناگهانی
- درد شدید در چشم‌ها یا پیشانی
- سرخی چشم‌ها
- دیدن تصاویر رنگین‌کمانی و هاله‌های نورانی
- سر درد
- حالت تهوع و استفراغ
علاوه بر بیماری‌های ذکرشده که شایع‌ترین بیماری‌های چشمی مرتبط با دیابت هستند، مشکلات دیگری نیز ممکن است ایجاد شوند. تغییر سریع و شدید میزان قند خون می‌تواند شکل عدسی چشم‌ها را تحت تاثیر قرار دهد و باعث تاری دیدشود. در این حالت با بازگشت قند خون به حد طبیعی، بینایی فرد تا حدی بهبود می‌یابد. بنابراین قبل از تجویز عینک بهتر است قند خون افراد دیابتی چک شود تا مناسب‌ترین عینک و یا لنزهای تماسی تجویز شود.
چگونه از آسیب‌های چشم ناشی از دیابت جلوگیری کنیم؟
برای پیشگیری از آسیب‌ها و بیماری‌های چشمی ناشی از دیابت، لازم است همواره قند خون به میزان مناسب تنظیم باشد. برای این کار باید از توصیه‌های پزشک پیروی کرده و از مواد غذایی مناسب به همراه فعالیت کافی و ورزش استفاده گردد.
بررسی و آزمایش‌های چشمی سالانه توسط چشم پزشک نیز بسیار مهم بوده و نباید انجام این آزمایش‌ها به تاخیر بیفتد، زیرا عدم انجام معاینات و آزمایش‌های به موقع چشم می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد.
