تصویربرداری‌های قرنیه

تصویربرداری از قرنیه از اهمیت بالایی برخوردار است. روش‌های مختلف تصویربرداری از قرنیه به متخصص چشم کمک می‌کند تا درک کامل‌تری نسبت به وضعیت چشم فرد داشته و روش‌های درمانی مناسب و بهتری را ارائه دهد. در ادامه به شرح و بررسی توپوگرافی قرنیه می‌پردازیم و پس از آن برخی از دستگاه‌های موجود در بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی بینا و همچنین روش‌های رایج تصویربرداری از قرنیه را در ادامه شرح می‌دهیم:

توپوگرافی ( Topography )

در روش توپوگرافی، حلقه‌های نورانی به سطح قرنیه تابانده می‌شود و با دریافت بازتاب آن‎ها و آنالیز اطلاعات دریافت شده، نقشه توپوگرافی چشم به ‎دست می‌آید. با بررسی این نقشه می‌توان اختلال‎های موجود در قرنیه مانند قوز قرنیه ( کراتوکونوس )، زخم قرنیه و غیره را تشخیص و میزان آن را مشخص کرد. توپوگرافی به تشخیص سلامت قرنیه قبل از عمل کمک می‌کند.

  • خراش یا زخم قرنیه: ضربه، صدمه و یا وجود برخی عفونت‌ها می‌تواند باعث خراش یا زخم قرنیه شده که این امر باعث تغییر شکل قرنیه می‌شود. اسکن توپوگرافی می‌تواند انحنا و خمیدگی‌های ناشی از این تغییر شکل قرنیه و تاثیر آن بر بینایی را اندازه گیری کند.

  • رویش بافت بر روی قرنیه: اندازه ناخنک یا رشد سایر بافت‌ها را می‌توان با توپوگرافی کنترل کرد.

  • آستیگماتیسم و قوز قرنیه: توپوگرافی می‌تواند به تشخیص آستیگماتیسم و مراحل اولیه قوز قرنیه ( کراتوکونوس ) و پیگیری پیشرفت این موارد کمک کند.

  • قرار دادن مناسب لنزهای تماسی ( فیت لنزهای تماسی ): اسکن توپوگرافی برای انتخاب و استفاده از بهترین نوع لنزهای تماسی برای بهبود بینایی کمک می‌کند. اگر اسکن توپوگرافی انحنا و خمیدگی‌های زیادی نشان دهد، گاهی اوقات یک لنز تماسی سخت ( RGP ) می‌تواند به اصلاح بینایی کمک کند.

توپوگرافی قرنیه چگونه به عمل‌های چشمی کمک می‌کند؟

  • عمل‌های اصلاح عیوب انکساری: اسکن توپوگرافی یکی از اقدامات آماده سازی قبل از عمل‌های چشمی است و در عمل‌های لیزری اصلاح عیوب انکساری مانند لیزیک، فمتولیزیک، پی‌آرکی، ترنس پی‌آرکی، فمتواسمایل و... شکل قرنیه برای اصلاح عیوب انکساری مانند نزدیک بینی ( میوپی )، دوربینی ( هایپروپی ) و آستیگماتیسم تغییر می‌یابد. اسکن توپوگرافی به چشم پزشک کمک می‌کند تا چگونه شکل قرنیه را با توجه به وضعیت چشم هر شخص تغییر دهد.

  • آب مروارید: در درمان آب مروارید عدسی طبیعی چشم با لنزهای داخل چشمی ( IOL ) تعویض می‌شود. توپوگرافی قرنیه در برخی موارد به چشم پزشکان در انتخاب لنزهای داخل چشمی مناسب کمک می‌کند.

  • پیوند قرنیه: پس از انجام عمل پیوند قرنیه، چشم پزشک ممکن است از توپوگرافی قرنیه برای پیگیری بهبود صحیح بیمار استفاده کند. تصاویر قرنیه کمک می‌کند تا بفهمیم چه موقع و کدام بخیه قرنیه برداشته شود تا شکل قرنیه در نهایت منظم باشد.

  • عمل کراس لینکینگ قرنیه: عمل کراس لینکینگ به تقویت قرنیه و جلوگیری از پیشرفت بیماری قوز قرنیه یا کراتوکونوس کمک می‌کند. جهت انجام بررسی‌های تکمیلی و در صورت نیاز به انجام عمل، ممکن است اسکن توپوگرافی انجام شود. پس از انجام عمل کراس لینکینگ نیز اسکن توپوگرافی برای بررسی و پیگیری وضعیت چشم‌ها نیز انجام می‌شود.

روش انجام اسکن توپوگرافی قرنیه چگونه است؟

    1) ابتدا فرد روبروی دستگاه نشسته، پیشانی و چانه را در محل مورد نظر قرار می‌دهد تا تصاویر به وضوح گرفته شود.

    2) در هنگام تصویربرداری از فرد خواسته می‌شود به مرکز دستگاه و یک هدف ثابت خیره شود.

    3) اسکن توپوگرافی تنها چند ثانیه طول می‌کشد، اما ممکن است در صورت نیاز چند بار تکرار شود.

این اسکن بدون درد می‌باشد، زیرا در طول اسکن توپوگرافی چیزی به چشم فرد برخورد نمی‌کند.

در ادامه به معرفی و بررسی برخی از تجهیزات و دستگاه‌های تصویربرداری قرنیه در بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی بینا می‌پردازیم:

پاکی‌متری ( Pachymetry )

پاکی‌متری روشی است که در آن با استفاده از امواج مافوق صوت، ضخامت قرنیه اندازه‎گیری می‌شود. با توجه به اینکه یکی از شروط اولیه در عمل‎های رفع عیوب انکساری، ضخامت قرنیه مناسب می‌باشد، پاکی‌متری نیز از اقدامات مهم و اصلی پیش از انجام این عمل‎ها محسوب می‌شود.

پنتاکم و ارب اسکن ( Pentacam and Orbscan )

با استفاده از دستگاه‌های پنتاکم و ارب اسکن، ساختمان کلی قرنیه ( قدرت سطحی، ضخامت و شکل قسمت جلویی و خلفی آن ) مشخص می‎شود. با کمک این دو دستگاه می‎توان قسمت خلفی قرنیه را مورد ارزیابی قرار داد. این بررسی‌ها در اغلب موارد جايگزين روش توپوگرافی می‌شود.

A-Scan / B-Scan

تکنیک A-Scan به منظور اندازه‎‌گیری طول قدامی_خلفی چشم و همین‎طور اندازه‌گیری قدرت لنز‌های داخل چشمی برای انجام عمل آب مروارید ( کاتاراکت ) مورد استفاده قرار می‎گیرد.

تکنیک B-Scan در تشخیص جداشدگی‎های شبکیه و ویتره، وجود جسم خارجی در چشم و همچنین در معاینه اوربیت نیز کاربرد دارد. این تکنیک بیشتر برای معاینه ساختار خلفی چشم، زمانی که کدورت‎‎های داخل چشم ( مانند کاتاراکت و التهاب قرنیه ) مانع معاینه افتالموسکوپی می‌شوند مورد استفاده قرار می‎گیرد. در تمام این تکنیک‌ها از امواج مافوق صوت استفاده شده و پس از استفاده از قطره بی‎حسی، پروب دستگاه سونوگرافی می‎تواند مستقیما بر روی چشم و یا روی پلک‌ها قرار داده شود.

IOL Master 700

از این دستگاه در تعیین قدرت لنزهای داخل چشمی به ‌صورت غیر تماسی استفاده می‎شود. در این روش، نور لیزر با دقت و سرعت بالا تابانده می‌شود و برخی پارامترها مانند طول چشم، انحنای قرنیه و اتاق قدامی را در اختیار چشم پزشک می‌گذارد. در نهایت پس از اعمال فرمول‌های پیچیده ریاضی نتایج بررسی، ثبت و در اختیار چشم پزشک قرار می‎گیرد. این روش در انتخاب لنزهای تک کانونی، چند کانونی، لنزهای توریک، لنزهای تطابقی و همچنین برای اصلاح آستیگماتیسم به کار می‌رود.

بیومتری ( Biometric )

این اقدام به ‌منظور محاسبه قدرت لنزهای درون چشمی ( که در عمل آب مروارید کاربرد دارد ) مورد استفاده قرار می‎گیرد. به عبارتی دیگر روش دستی تعیین شماره لنز می‌باشد.

اسلیت لمپ فوتو ( Slit Lamp Photo )

دستگاه اسلیت لمپ فوتو، ساختاری مشابه دستگاه Slit Lamp ( دستگاه معاینه چشم ) دارد، با این تفاوت که مجهز به یک دوربین دیجیتالی عکاسی است که تصاویر لازم برای ارزیابی و بررسی دقیق‌تر چشم بیمار را در اختیار چشم پزشک قرار می‎دهد. این دستگاه در شناسایی و تشخیص موارد نادر و بیماری‎های کمیاب قرنیه استفاده می‌شود.

کورویس ( Corvis )

تونومتری به معنای اندازه گیری فشار داخل چشم است، که با دستگاه ها و شیوه های مختلفی انجام می شود. یکی از شیوه‌های نوین تونومتری استفاده از دستگاه‌های بیومکانیک مانند کورویس است. این دستگاه وظیفه بررسی بیومکانیک قرنیه و ارزیابی میزان استحکام قرنیه قبل از عمل‌های حذف عینک را بر عهده دارد.

MS-39

توپوگرافی MS-39 دارای قابلیت وضوح بسیار بالای لایه‌های قرنیه و همچنین، دارای صفحه مجزا و کامل جهت تشخیص بیماری قوز قرنیه ( کراتوکونوس ) می‌باشد.

اسپکولار میکروسکوپی ( Specular Microscope )

میکروسکوپ‌های چشمی برای بررسی سلول‌های اندوتلیال قرنیه و براساس مشاهده تصویر منعکس شده از چشم، هنگامی که نور با زاویه درستی به قرنیه برخورد کرده باشد طراحی شده‌اند. برخی از میکروسکوپ‌‌های چشمی موجود که دارای دوربین ویدئویی و سیستم ضبط کننده هستند، به شرح زیر می‌باشند:

> میکروسکوپ‌های تماسی باید در مقابل و در تماس با قرنیه قرار گیرد. روش استفاده به این روش است که ابتدا قرنیه با استفاده از قطره‌های چشمی بی حس می‌شود. سپس به صورتی که سر بیمار بدون حرکت باشد از میکروسکوپ استفاده می‌شود.

> میکروسکوپ‌های غیر تماسی همانطور که از نام آن‌ها مشخص است، تماسی با چشم ندارد و شبیه دستگاه slit -lamp می‌باشد. میکروسکوپ‌های غیر تماسی بزرگ‌نمایی زیادی ندارند، اما در کودکان و بیمارانی که توانایی ایستادن ندارند، به راحتی استفاده می‌شود. میکروسکوپ‌های چشمی می‌توانند تخمینی از تراکم سلولی قرنیه ( محدوده نرمال از 2000 تا 3200 در هر میلیمتر مربع بوده و با توجه به سن افراد متفاوت است ) فراهم کنند. آن‌ها برای ارزیابی اندوتلیوم قرنیه ( قبل از عمل‌های آب مروارید و اصلاح عیوب انکساری ) و همچنین قبل از عمل‌های پیوند قرنیه استفاده می‌شوند.

ALADDIN

بیومتری و سیستم توپوگرافی منحصر به فرد ALADDIN نه تنها در محاسبه قدرت لنزهای داخل چشمی ( IOL: Intraocular Lens ) بلکه در انتخاب لنز مناسب برای هر چشم نیز پشتیبانی می‌کند. عمل آب مروارید یکی از روش‌های معمول و دقیق است که در سراسر جهان انجام می‌شود. بیماران و چشم پزشکان به طور یکسان انتظارات بسیار زیادی از نتایج پس از عمل آب مروارید دارند، بنابراین عمل آب مروارید مدرن نیز به عنوان یک روش فیکو-رفرکتیو ( درمان بیماری آب مروارید-اصلاح عیوب انکساری ) نامیده می‌شود. دستگاه‌های بیومتری قدیمی اطلاعات دقیقی برای تعیین قدرت کروی لنزهای داخل چشمی ارائه می‌دهند، اما اطلاعات کمتری برای درک کامل ویژگی‌های رفرکتیو چشم ارائه می‌دهد.

ZYWAVE

ابرومتری ( Abberometry )

ابرومتری به شیوه اندازه‌گیری اختلالات ناخواسته سیستم اپتیکی گفته می‌شود. معمولا سیستم اپتیکی از ترکیب چند لنز بوجود می‌آید، اما اگر آن را به صورت یک لنز محدب ساده در نظر بگیریم بهتر می‌توانیم این اختلالات را که به Aberration یا اعوجاج معروفند، توضیح دهیم.

در یک لنز محدب ایده‌آل، اگر نوری موازی به یک طرف آن تابیده شود در یک نقطه دیگر در آن طرف لنز که نقطه کانونی لنز است متمرکز می‌شود و تصویر شفافی از نور یا شی ایجاد می‌کند. اما چشم‌های انسان که از لنزها و سیستم اپتیکی تشکیل شده معمولا ایده‌آل و بدون عیب نیستند و ممکن است دارای اعوجاجات ناخواسته باشند. در یک لنز محدب که دارای انحنا و ضریب انکساری یکنواختی است نورهای موازی به جای اینکه در یک نقطه یا یک سطح یعنی فاصله کانونی لنز متمرکز شوند در چند نقطه تمرکز پیدا می‌کنند. نورهایی که به محیط لنز می‌تابند در سطحی نزدیک‌تر به لنز و نورهای مرکزی در سطحی دورتر تمرکز پیدا می‌کنند.

در حقیقت محیط یک لنز کروی قدرت انکساری بیشتری نسبت به مرکز دارد و در نتیجه در تصویر ایجاد شده اعوجاجاتی ایجاد می‌شود به این نوع ابریشن اسفریکال ( Spherical Aberration ) می‌گویند. برای رفع این عارضه، لنز دوربین‌ها و سیستم‌های پیشرفته را طوری طراحی می‌کنند تا انکسار نور در مرکز و محیط آن‌ها به یک صورت باشد.

اعوجاجات انواع مختلفی دارند و اثر آنها بر سیستم‌های اپتیکی که از ترکیب لنزها استفاده می‌کنند نظیر چشم و تلسکوپ‌ها دو چندان است. برای اصلاح اعوجاجات در تلسکوپ‌ها از لنزهای اسفریک و سایر مکانیسم‌ها استفاده می‌شود. برای اصلاح این اختلال نیاز به دستگاه‌ها و تجهیزاتی است که قدرت تشخیص و اندازه‌گیری مقدار آن‌ها را داشته باشد. خوشبختانه این دستگاه‌ها امروزه در دسترس بوده و به صورت گسترده در چشم پزشکی استفاده می‌شوند.

عیوب اعوجاجی از عیوب انکساری جدا بوده و اگر فردی مبتلا به عیب انکساری است کل تصاویر در جلو یا پشت شبکیه تشکیل می‌شوند و باعث ایجاد بیماری نزدیک بینی یا دوربینی می‌شود. این بیماری‌ها با عینک، لنز، یا عمل‌های لیزری حذف عینک قابل اصلاح هستند. اما در صورت اصلاح عیوب انکساری معمولا اعوجاجات باقی می‌مانند و گاهی تشدید هم می‌شوند و علیرغم افزایش کمیت بینایی، کیفیت بینایی اصلاح نشده یا افت پیدا می‌کند. در گذشته دستگاه‌های لیزری حذف عینک تنها قادر به اصلاح عیوب انکساری بودند، اما دستگاه‌های پیشرفته امروزی قادر به اصلاح اعوجاجات ( Aberration ) نیز هستند و این امر به واسطه دستگاه‌های اندازه‌گیری اعوجاجات می‌باشد. دستگاه‌های ابرومتر همزمان با اندازه‌گیری اعوجاجات، عیوب انکساری را هم را اندازه‌گیری می‌کنند و با انتقال اطلاعات به دستگاه لیزر اگزایمر، باعث اصلاح هر دو نوع عارضه می‌شوند. به شیوه درمان همزمان عیوب انکساری و اختلالات اعوجاجی شیوه Customize می‌گویند و بدین معناست که درمان، بر اساس خصوصیت اپتیکی چشم هر بیمار طراحی و انجام می‌شود. در این شیوه میزان نامنظمی‌های حاصل از قرنیه و نیز لنز را می‌توان اصلاح نمود. یکی از دستگاه‌های موجود در بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی بینا مشهد، دستگاه ZYWAVE است که در ادامه با آن آشنا می‌شوید:

زی اوپتیکس یک سیستم کامل سخت افزاری و نرم افزاری برای اصلاح بینایی به روش Customize ( شخصی سازی شده ) است. سیستم زی اوپتیکس شامل دو مرحله تشخیصی و درمانی می‌باشد. علاوه بر بررسی‌های عمومی که از بیمار گرفته می‌شود، با استفاده از دستگاه Zywave سایر اختلالات بینایی بیمار نیز اندازه‌گیری می‌گردد. دستگاه Zywave با استفاده از خصوصیت Wavefront نور علاوه بر شماره چشم‌ها، میزان کمی و کیفی Aberration ( انحراف چشم فرد ) را اندازه‌گیری می‌کند. این Aberrationها منحصر به فرد بوده و برای درمان هر فرد بایستی برنامه اختصاصی چشم او توسط سیستم طراحی گردد. یافته‌های این مرحله به دستگاه لیزر جهت اصلاح عیوب انکساری منتقل می‌شوند.

کد خبر: 086 /1-م/13-م

 کلینیک تصویربرداری‌های چشم بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی بینا