آب سیاه ( گلوکوم ) چیست؟

آب سیاه به گروهی از بیماری‌های چشمی گفته می‌شود که در آن عصب بینایی دچار آسیب می‌شود. از آنجا که این عصب اطلاعات جسمی را که دیده می‌شود به مغز می‌برد هنگامی که آسیب می‌بیند، بینایی کاهش خواهد یافت که میزان آن به شدت تخریب عصب بینایی بستگی دارد. آب سیاه در زمانی که فشار داخل چشم از حد طبیعی بیشتر است به وجود می‌آید. فشار بالا سبب وارد آمدن آسیب به عصب بینایی می‌شود. این آسیب پیشرونده بوده که در مرحله نخست سبب کاهش و از دست رفتن دید محیطی شده که با کاهش دید مرکزی و احتمال کوری همراه است.

چرا فشار داخل چشم به وجود می‌آید؟

فشار چشم ( فشار داخل چشمی ) توسط مایع موجود در قسمت قدامی چشم قرار دارد و زلالیه نامیده می‌شود، کنترل می‌گردد. این مایع در اجسام مژگانی ( حلقه‌های بافتی پشت بخش رنگی چشم یا عنبیه ) ساخته شده و از میان مردمک عبور می‌کند و از کانال‌های ریز به نام شبکه ترابکولار از چشم خارج می‌شود. این شبکه در زاویه خروجی چشم بین قرنیه ( پنجره شفاف جلوی چشم ) و عنبیه قرار دارد. در چشم طبیعی بین تولید و خروج این مایع تعادل وجود دارد. در برخی چشم‌ها این تعادل به هم می‌خورد. برهم خوردن این تعادل سبب بالا رفتن فشار داخل چشم می‌شود. بیشترین موارد آب سیاه هنگامی اتفاق می‌افتد که خروج زلالیه از چشم محدود می‌شود، یعنی به میزانی که زلالیه تولید می‌شود خروج آن از چشم صورت نمی‌گیرد.

آب سیاه چگونه درمان می‌شود؟

درمان آب سیاه روش‌های مختلفی دارد. کارگذاری شانت چشمی یکی از روش‌های رایج جهت کاهش فشار داخلی چشم و درمان آب سیاه ( گلوکوم ) می‌باشد. این وسیله از جنس سیلیکون و یا پلی پروپیلن می‌باشد و به وسیله آن، مایع زلالیه از چشم خارج شده و به فضای زیر ملتحمه هدایت می‌گردد. شانت از دو قسمت لوله و بدنه که به هم متصل می‌باشند، تشکیل شده است. قسمت لوله آن در داخل اتاق قدامی چشم کار گذاشته شده و قسمت بدنه آن نیز حدود ۱۰ میلیمتر عقب‌تر از قرنیه چشم و بین عضلات افقی و عمودی چشم به صلبیه چشم دوخته می‌شود. مایع از اتاق قدامی چشم وارد لوله شانت شده و از طریق آن به بدنه شانت می‌رسد و در آنجا زیر ملتحمه تجمع می‌یابد. شانت، به عنوان یک سیستم تخلیه مصنوعی عمل کرده و از طریق یک برش کوچک در چشم قرار می‌گیرد تا فشار داخل چشم را کاهش دهد. مایع زلالیه در نهایت از طریق عروق خونی جذب می‌شود. این عمل معمولا با استفاده از بیهوشی عمومی انجام می‌گیرد، بنابراین بیمار دردی را احساس نمی‌کند.

انواع شانت چشمی

دو نوع شانت چشمی وجود دارد: نوع اول دریچه دار یا والو دار (valve) و نوع دوم بدون دریچه می‌باشد (Ahmed Valve, Molteno). وظیفه اصلی دریچه کنترل خروج مایع از چشم تا حد مشخص در ماه‌های اول پس از عمل و جلوگیری از عوارض عمل می‌باشد. لذا در بیشتر موارد از شانت چشمی با دریچه استفاده می‌گردد. نوع جدید شانت به نام eyeWatch توسط شرکت ریون مدیکال ( Rheon Medical ) به بازار عرضه شده که اولین بار در بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی بینا از این شانت در یکی از بیماران مبتلا به آب سیاه استفاده گردید. با ما همراه باشید و با این شانت بیشتر آشنا شوید:

eyeWatch

eyeWatch اولین وسیله قابل تنظیم جهان برای درمان بیماری آب سیاه ( گلوکوم ) است. اجزای تشکیل دهنده کیت eyeWatch شامل ایمپلنت eyeWatch، واحد کنترل آن و قلم eyeWatch می‌باشد.

ایمپلنت eyeWatch

ایمپلنت eyeWatch امکان تنظیم غیر تهاجمی فشار داخل چشم را فراهم می‌کند. کنترل فشار با فشرده سازی انتخابی لوله قابل تغییر شکل آن با استفاده از دیسک مغناطیسی در حال گردش داخلی به دست می‌آید. مقاومت سیال را می‌توان برای حفظ فشار داخل چشمی ( IOP ) در محدوده بهینه تنظیم کرد.

قلم eyeWatch

قلم eyeWatch واحد کنترل ایمپلنت eyeWatch است که با انجام چند حرکت ساده، امکان اندازه گیری و تنظیم موقعیت عملکرد چشمی را فراهم می‌‌کند. این وسیله با یک دست نیز قابل استفاده است و برای هر دو چشم چپ و راست به کار می‌رود. یک طرف قلم eyeWatch دارای قطب نما برای اندازه گیری موقعیت این وسیله بوده و طرف دیگر دارای یک آهنربا می‌باشد که باز شدن دریچه را تنظیم می‌کند. قلم eyeWatch را می توان از موقعیت صفر تا 6 تنظیم کرد که مقدار صفر نشان دهنده باز بودن کامل دریچه و مقدار 6 مربوط به حداکثر مقاومت در برابر جریان می‌باشد. برای تنظیم حین عمل، قلم eyeWatch معمولا در موقعیت مقاومتی (6-5) تنظیم می‌شود تا از هیپوتونی اولیه جلوگیری شود.

چه زمانی عمل آب سیاه لازم است؟

درمان دارویی یکی از روش‌های درمان بیماری آب سیاه و کنترل فشار چشم است. داروهای این بیماری به صورت قطره‌های چشمی و قرص بوده و باید تا زمانی که به کنترل فشار داخل چشم کمک می‌کنند مصرف شوند. یکی دیگر از روش‌های درمان استفاده از لیزر بوده که به تخلیه مایع جمع شده درون چشم کمک می‌کند و فشار داخل چشم را تا حدودی پایین می‌آورد. معمولا اگر چشم پزشک با استفاده از این دو روش به نتیجه دلخواه نرسید، از عمل کاشت شانت چشمی برای کنترل فشار داخل چشمی استفاده می‌کند. گاهی اوقات از شانت چشمی در بیمارانی استفاده می‌شود که سابقه عمل‌های متعدد در چشم را داشته و یا اینکه در آینده احتمال انجام عمل‌های چشمی دیگر را دارند. شانت اغلب در بیمارانی که عمل‌های چشمی قبلی مانند ترابکولکتومی ناموفق داشته‌اند و یا در بیمارانی که به دلیل وجود آسیب در ملتحمه ( اسکار زیاد ملتحمه ) و یا احتمال ایجاد اسکار درآینده، شانس موفقیت عمل ترابکولکتومی پایین می‌آید از این عمل استفاده می‌کنند.

آیا عمل کاشت شانت چشمی عوارضی دارد؟

مانند هر عمل دیگری، عمل کاشت شانت چشمی نیز ممکن است عوارضی داشته باشد. از جمله این عوارض می‌توان به افت شدید فشار داخل چشمی که از حالت طبیعی چشم پایین‌تر است اشاره کرد. اگر شانت چشمی بیش از حد به سطح جلویی چشم کار گذاشته شود ممکن است باعث آسیب به قرنیه شود. اگر شانت به خوبی قرار نگیرد، ممکن است باعث تخریب بافت اطراف خود نیز گردند.

اقدامات پس از عمل کاشت شانت چشمی

پس از عمل مصرف داروهای ضد گلوکوم قطع می‌شود و دوباره پس از حدود یک ماه و طی یک دوره احتیاج به مصرف داروی ضد گلوکوم بوده و معمولا پس از آن دارو قطع می‌گردد. گاهی اوقات تاثیر کاشت شانت در کاهش فشار داخل چشم به اندازه عمل ترابکولکتومی نمی‌باشد. در صورتی‌که چشم پزشک با این شرایط به کنترل مناسب فشار داخل چشم نرسد، از روش‌های دیگر درمانی استفاده می‌کند.

نکته: انتخاب روش عمل بر اساس شاخص‌هایی مانند سن بیمار، نوع بیماری آب سیاه( گلوکوم )، شدت آسیب و... انجام می‌گیرد و در ‏صورتی که بیمار همزمان مبتلا به آب مروارید نیز باشد، این دو عمل به صورت همزمان صورت می‌گیرد.‏‏