گرامیداشت روز علوم آزمایشگاهی

 

30 فروردین ماه همزمان با گرامیداشت سالروز تولد دانشمند فرزانه ایرانی، حکیم جرجانی بنیان گذار و پدر علوم آزمایشگاهی، به عنوان روز آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی نامگذاری شده است. این روز بهانه‌ای است برای قدردانی از تلاش های جامعه بزرگ علوم آزمایشگاهی کشور که همواره در راه اعتلای سلامت جامعه می کوشند.

 

 

معرفی رشته علوم آزمایشگاهی

علوم آزمایشگاهی شاخه‌‏ای از علوم پزشکی است که در ارتباط با آنالیز آزمایشگاهی خون، مایعات و بافت های بدن انسان به منظور تشخیص بیماری، پیگیری درمان و حفظ سلامت افراد جامعه می‌باشد. کارشناسان رشته علوم آزمایشگاهی می‌توانند آزمایشات بالینی، تحقیقاتی و خدمات وابسته را در مراکز مختلف به عنوان کارشناس انجام دهند:

 

• آزمایشگاه های بالینی بیمارستان ‌های دولتی و خصوصی

• آزمایشگاه ‏‌های مراکز بهداشتی

• آزمایش های تشخیص طبی خصوصی

• انستیتوها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی

• کارخانجات تولید وسایل و مواد آزمایشگاهی

• شرکت‌‏های پخش فرآورده‌های بیولوژیک و آزمایشگاهی

• آزمایشگاه‏‌های پزشکی قانونی

• آزمایش‏‌های سازمان انتقال خون

• آزمایشگاه های کنترل کیفی صنایع دارویی و غذایی

 

مقاطع تحصیلی رشته علوم آزمایشگاهی

فارغ التحصیلان دوره کارشناسی علوم آزمایشگاهی می توانند در هریک از شاخه های مرتبط در مقطع کارشناسی ارشد و سپس دکترای تخصصی (Ph.D) ادامه تحصیل دهند:

• بیوشیمی

• خون شناسی

• ایمنی شناسی

• باکتری شناسی

• میکروب شناسی

• انگل شناسی

• ویروس شناسی

• قارچ شناسی

• سم شناسی

• بیوتکنولوژی

 

وظایف کارشناس علوم آزمایشگاهی

> تشخیص بیماری ‌ها و پیگیری مسیر درمان را به عهده دارند.

> خدمات آزمایشگاهی بالینی مورد نیاز جامعه را برآورده می سازند.

> مسئولیت تامین خدمات آزمایشگاهی مورد نیاز مراکز بهداشتی کشور را به منظور پیشگیری و حفظ سلامت عهده دار است.

> در حیطه های مختلف آموزشی، تحقیقاتی، خدماتی و تولیدی خدمات آزمایشگاهی مورد نیاز جامعه را پوشش می دهند.

> باتوجه به تغییر سریع و مداوم روش ‏‌های آزمایشگاهی، فارغ‏ التحصیلان این رشته از توانایی تطبیقی خود با تکنولوژی جدید برخوردار هستند.

 

 

اهمیت رشته علوم آزمایشگاهی

اکثر تصمیم هایی که پزشکان برای تشخیص و درمان بیماری‌ها اتخاذ می‌نمایند، با توجه به نتایج آزمایشگاه ها می‌باشد. بنابراین، آزمایشگاه نقش بسیار حیاتی در سیستم بهداشت و درمان بر عهده دارد، زیرا هدف آزمایشگاه این است که این اطلاعات را در اختیار پزشک و تیم درمان قرار دهد:

 

> بیماری یا حساسیت های مختلف

> تایید یا رد تشخیص با استفاده از نتایج آزمایشگاهی

> راهنمایی پزشکان در کنترل و درمان بیماری

> بررسی اثر بخشی دارو توسط کارشناس آزمایشگاه

 

لازم به ذکر است، آزمایشگاه نقشی بسیار مهم در تحقیق و آموزش، طراحی و بکارگیری تکنولوژی اطلاعات و بهبود کیفیت دارد. یک آزمایشگاه موفق برای دستیابی به اهداف خود، باید از تجربه پزشکی، علمی و تکنیکی بهره‌ مند باشد و از منابعی چون پرسنل، تجهیزات پردازش داده، منابع و امکانات و مهارت های ارتباطی، اجرایی و مدیریتی استفاده کند.

کارشناسان علوم آزمایشگاهی برای انجام خدمات آزمایشگاهی از انواع تجهیزات و روش‏‌ های مختلف آزمایشگاهی استفاده می‌کنند. برخی از این روش‏‌ها شامل مطالعات میکروسکوپی، روش‏ ‌های تشخیصی ملکولی، روش‏ های مختلف تجزیه شیمیایی، ایمونولوژیکی و شناسایی باکتریولوژیکی می‌باشد.

 

حال که با رشته آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی آشنا شدید، در ادامه به بررسی برخی آزمایش های رایج در انجام عمل های چشم و یا سایر جراحی ها می‌پردازیم:

 

 

آزمایش های روتین قبل از عمل های چشمی

انجام آزمایش های قبل از عمل ‌های چشمی به منظور ارزیابی وضعیت سلامت عمومی بیمار و تشخیص هرگونه بیماری که ممکن است در زمان عمل تاثیر بگذارد، صورت می‌گیرد. این آزمایش‌ها یکی از مراحل مهم در آماده‌سازی برای عمل است. آزمایش‌های قبل از عمل به منظور ارزیابی وضعیت سلامت کلیه و کبد و دیگر پارامترهای خونی انجام می‌شود. همچنین، آزمایش‌های قبل از عمل‌های چشمی می‌توانند به چشم پزشک کمک کنند تا مشکلات احتمالی در طول عمل را شناسایی کند و از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند.

 

آزمایش‌ های قبل از عمل یکی از مراحل مهم در انجام عمل‌ های چشمی است. هدف اصلی این آزمایش‌ ها، ارزیابی وضعیت سلامتی بیمار و شناسایی هرگونه مشکلات آن‌ هاست و می‌تواند در زمان عمل و پس از آن نیز تاثیرگذار باشد. آزمایش ‌های قبل از عمل بخش مهمی از فرآیند انجام عمل می‌باشد که به چشم پزشک و تیم اتاق عمل اطلاعات کامل در مورد وضعیت سلامتی بیمار ارائه می‌دهد.

در انتخاب بهترین روش درمانی از آزمایش هایی مانند خون و ادرار برای تصمیم گیری استفاده می‌شود. در افراد مبتلا به بیماری های زمینه‌ای ممکن است انجام عمل با ریسک همراه باشد. در صورت عدم انجام این آزمایش‌ ها ممکن است سلامت افراد به خطر می‌افتد.

 

 

در ادامه به برخی از آزمایش ‌های قبل از عمل اشاره می‌کنیم:

> قندخون ناشتا (FBS)

> آزمایش کم خونی (CBC)

> آزمایش های چربی خون

 

آزمایش قندخون ناشتا (FBS)

 

آزمایش FBS یا Fasting Blood Sugar یکی از انواع آزمایشات قند خون می‌باشد و میزان گلوکز موجود در خون اندازه‌گیری می‌‎شود. گلوکز برای رشد و انجام فعالیت های سلول های بدن مورد نیاز است و انرژی سلول ها را تامین می‌کند. اگر این ماده به درستی به سمت سلول‌ ها هدایت نشود و وارد خون گردد، باعث تجمع بیش از حد گلوکوز در خون می‌شود و در نتیجه فرد به افزایش قند خون مبتلا خواهد شد.

اگر هورمون انسولین به وظایف خود به درستی عمل نکند بدن با مشکل روبرو می‌شود. زمانی که سطح این هورمون در بدن کاهش یافته و یا اختلالی در عملکرد آن رخ دهد، زمینه برای بروز بیماری های دیابت نوع 1 و 2 فراهم می‌شود. تشخیص به موقع می‌تواند به کنترل این بیماری کمک کند.

 

 

نکات مهم

> مدت زمان ناشتایی نباید از سطح استاندارد آن خارج شود.

> نوشیدن آب جهت رفع تشنگی در این بازه زمانی ایرادی ندارد.

 

برخی عوامل تاثیرگذار در ابتلا به انواع بیماری های دیابت

• سنین ۴۵ سال به بالا

• اضافه وزن و چاقی

• کم تحرکی و کمبود فعالیت های فیزیکی فرد

• فشار خون و تری‌گلیسیرید بالا

• سابقه دیابت بارداری

• سابقه مقاومت به انسولین

• سابقه سکته مغزی یا فشار خون بالا

• سابقه دیابت در خانواده

 

 

آزمایش شمارش سلول های خونی (CBC)

CBC یا Complete Blood Count آزمایشی است که شمارش کامل سلول های خونی و غلظت خون فرد را مشخص می‌نماید.

 

هدف از انجام آزمایش CBC

با استفاده از این آزمایش، وضعیت سلامت عمومی بدن بررسی می‌شود. همچنین، غربالگری، تشخیص یا پایش انواع بیماری ها و شرایطی که بر سلول های خونی تاثیر می گذارد نیز در آزمایش CBC مشخص می‌گردد. شمارش کامل خون (CBC) در واقع آزمایشی است که سلول های موجود در گردش خون را آنالیز می کند. این سلول ها عبارتند از گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها. به عبارت دیگر، با استفاده از آزمایش CBC سلامت کلی بدن ارزیابی و به تشخیص انواع بیماری ها مانند عفونت، کم خونی، التهاب و سرطان و ... کمک می‌نماید.

سلول های خونی که عمدتا در مغز استخوان تولید می شوند، در صورت نیاز و شرایط طبیعی، در جریان خون آزاد می شوند. برخی از سلول هایی که در این آزمایش مورد بررسی قرار می‌گیرند شامل:

 

گلبول های قرمز خون

این گلبول ها در مغز استخوان تولید و سپس وارد جریان خون می شوند و حاوی هموگلوبین (پروتئینی که اکسیژن را در سرتاسر بدن منتقل می کند) می‌باشد. به طور معمول، طول عمر یک گلبول قرمز 120 روز می‌باشد، در نتیجه مغز استخوان باید به طور مداوم گلبول های قرمز جدید تولید کند تا جایگزین گلبول های قرمز پیر، تخریب شده و... گردند.

برخی موارد مانند کمبود ویتامین B12، فولیک اسید و فقر آهن می تواند شکل گلبول های قرمز را تحت تاثیر قرار دهد. کم خونی یا آنمی از مواردی است که شکل گلبول ها را تغییر می‌دهد و تعداد گلبول های قرمز و مقدار هموگلوبین خون کاهش می یابد. بیماری های مختلفی می توانند باعث به وجود آمدن کم خونی شوند، بنابراین معمولا برای تعیین علت این عارضه، آزمایشات گوناگونی انجام می‌گیرد.

 

گلبول های سفید خون

گلبول های سفید، در سیستم لنفاوی و بافت ها وجود دارند و بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل می دهند. این سلول ها به محافظت در برابر عفونت ها کمک می کنند و در التهاب و واکنش های آلرژیک نقش دارند.

تعداد گلبول های سفید در خون نسبتا پایدار است. افزایش یا کاهش این تعداد به عوامل مختلفی بستگی دارد. آلرژی ها، عفونت های باکتریایی و ویروسی، سرطان ها و... از جمله این عوامل می‌باشند.

 

 

پلاکت ها

پلاکت ها در واقع قطعات کوچکی از سلول هستند که در خون گردش می کنند و برای لخته شدن طبیعی خون (در مواقع مورد نیاز) ضروری هستند. هنگامی که یک جراحت یا آسیب باعث شروع خونریزی می شود، پلاکت ها به محل آسیب چسبیده و کنار یکدیگر تجمع می‌کنند تا یک پلاگ (Plug)  موقت تشکیل دهند و به این طریق به توقف خونریزی کمک می‌نمایند. پلاکت ها همچنین، سیگنال های شیمیایی را آزاد می کنند که باعث تجمع پلاکت های دیگر می شوند و در نهایت به قسمتی از لخته خون پایدار در محل آسیب تبدیل می شوند تا زمانی که جراحت بهبود یابد.

 

آزمایش های چربی خون

لیپیدها گروهی از چربی ها هستند که از در ساختار سلول ها نقش دارند و از منابع انرژی به شمار می روند. آزمایش های چربی خون، میزان لیپیدهای موجود در خون را اندازه‌گیری می کند. لیپیدهای مهم یعنی کلسترول و تری گلیسیرید، توسط لیپوپروتئین ها در خون منتقل می شوند.

 

لیپوپروتئین های موجود در خون (بر اساس چگالی)

> لیپوپروتئین های با چگالی بالا (HDL)

> لیپوپروتئین های با چگالی کم (LDL)

> لیپوپروتئین های با چگالی بسیار کم  (VLDL)

 

HDL کلسترول اضافی را گرفته و آن را برای حذف به کبد انتقال می‌دهد. بنابراین بالا بودن مقدار HDL در خون مهم است، اما LDL به علت رسوب در عروق (تصلب شرایین) و افزایش خطر بیماری های قلبی عروقی، باید مقدار آن در خون کنترل گردد. بالا بودن چربی خون منجر به بیماری کبد چرب می‌شود.

 

 

سخن نهایی

ما در این مقاله اهمیت علوم آزمایشگاهی را شرح داده و به بررسی برخی از رایج ترین آزمایش ها پرداختیم تا گوشه‌ای از اهمیت آن ها را در تشخیص و درمان انواع بیماری ها بیان کنیم. توصیه می‌کنیم حداقل یک‌ بار در سال برای بررسی و چکاپ بدن به پزشک مراجعه نمایید. انجام این آزمایش ها برای داشتن بدنی سالم و به دور از هر گونه بیماری به شما کمک می‌کنند.

 

کد خبر: ۱۳4 /۱-م/۱۳-م

 

 آشنایی با آزمایشگاه بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی مشهد